Para Vigotsky o ser humano é activo, social e
histórico e do mesmo xeito que a sociedade evoluciona porque as persoas que a
compoñen asimilan o que os seus antecesores adquiriron, as/os nenas/os
desenvólvense a partir do que outros iguais máis capaces ou as persoas adultas
lle proporcionan. En consecuencia, o coñecemento ten sempre unha orixe social e
é (re)construído polo suxeito na súa interacción co medio.
Entre os factores que interveñen no desenvolvemento
do pensamento (cognitivo) hai que considerar a actividade do suxeito
-considerada como actividade "social"- o contexto social, a linguaxe
e a aprendizaxe. Vexamos como se relacionan estes factores.
Vigotsky parte da base de que o coñecemento ten a
súa orixe na interacción entre o suxeito e o medio; é dicir, na actividade do
suxeito dentro dun contexto histórico-social do que forma parte e que o
condiciona. Neste contexto a persoa constrúe e utiliza ferramentas materiais
para transformar a natureza pero tamén manexa recursos e estratexias -signos e
símbolos- que fan posíbel a actividade psíquica e que, á súa vez, inciden na
actividade práctica xa que a mediatizan e controlan. O máis importante destes
recursos é a linguaxe.
"O momento máis significativo no curso do desenvolvemento
intelectual, que fai nacer formas tipicamente humanas de intelixencia práctica
e abstracta, ten lugar cando a linguaxe e a actividade práctica, dúas liñas de
desenvolvemento que previamente eran independentes, converxen" (Vigotsky).
A linguaxe -ademais de facilitar o contacto social-
axudará ao neno/a a controlar e regular a súa acción e a planificar e resolver os
problemas, converténdose nun instrumento do pensamento. Grazas á linguaxe a
actividade do neno/a pasa de ser unha actividade práctica e externa a ser unha
actividade interna e mediatizada por el/ela; este proceso denomínase interiorización/internalización. Vigotsky
proporciona un exemplo para explicar este concepto: o recén nacido estira as
súas mans para tratar de coller un obxecto, o adulto que o observa achégalle
ese obxecto de tal forma que o bebé vai mudando o significado do seu xesto e
así, o xesto inicial de "acadar" transfórmase nun aceno de "sinalar".
Así pois, o proceso de internalización
consiste nunha serie de transformacións que dan lugar á lei da dobre formación:
- Unha operación inicial externa (coller o obxecto) transfórmase en operación interna (pedir a outro que lle dea o obxecto).
- Un proceso interpersoal (dar o obxecto ao bebé que tenta acadalo) transfórmase nun proceso intrapersoal (sinalar para pedir un obxecto).
Os nenos e nenas son, por tanto, primeiro capaces de
realizar condutas en interrelación coas persoas adultas ou con outras/os iguais
máis competentes e máis tarde serán capaces, tras telas internalizado, de
realizalas sen axuda, individualmente. Estas persoas teñen unha importancia crucial no desenvolvemento cognitivo ao actuar como mediadoras.
Desta relación entre o que o neno/a é capaz de facer
só e que é capaz de facer coa axuda de alguén
xorde o concepto de zona de desenvolvemento próximo.
"A zona de desenvolvemento próximo non é outra cousa que a
distancia entre o nivel real de desenvolvemento, determinado pola capacidade de
resolver independentemente un problema, e o nivel de desenvolvemento potencial,
determinado a través da resolución dun problema baixo a guía do adulto ou en
colaboración con outro compañeiro máis capaz" (Vigotsky).
“Nós postulamos que o que crea a zona de desenvolvemento próximo (ZDP)
é un trazo esencial da aprendizaxe; é dicir, a aprendizaxe esperta unha serie
de procesos evolutivos internos capaces de operar só cando o neno está en
interacción coas persoas do seu entorno e en cooperación con algún semellante.
Unha vez que se internalizaron estes procesos, convírtense en parte dos logros
evolutivos independentes do neno” (Vigotsky).
O que hoxe se realiza con apoio de persoas máis
expertas (mediadoras), nun futuro realizarase autonomamente, sen necesidade de apoios. Por
isto, para Vigotsky, os procesos de aprendizaxe e desenvolvemento son
complementarios: o desenvolvemento está en relación directa coa capacidade
potencial de aprendizaxe.
"Desde este punto de vista aprendizaxe non equivale a desenvolvemento;
non obstante a aprendizaxe organizada convértese en desenvolvemento mental e
pon en marcha unha serie de procesos evolutivos que non poderían darse nunca á
marxe da aprendizaxe. Así pois a aprendizaxe é un aspecto universal e necesario
do proceso de desenvolvemento culturalmente organizado e especificamente humano
das funcións psicolóxicas” (Vigotsky).
"O rasgo esencial da aprendizaxe é que enxendra a área do
desenvolvemento potencial ou sexa, que fai nacer, estimula e activa no neno un
grupo de procesos internos de desenvolvemento dentro do marco das
interrelacións con outros, que a continuación son absorbidas polo curso interno
do desenvolvemento e convértense en adquisicións internas do neno" (Vigotsky).
Entre os mecanismos cognitivos aos que o neno pode
recorrer para poder asimilar o que se lle transmite ten grande interese a
capacidade de imitación. Vigotsky
advirte que durante a infancia non é posíbel imitar calquera conduta, senón só
aquelas que collen na "zona de desenvolvemento próximo".
En resumo, a concepción de Vigotsky considera que os
factores principais do desenvolvemento cognitivo son a actividade do suxeito, a
aprendizaxe, a interacción social e a linguaxe, sendo a superación dos
conflitos -que presenta a interacción social- e o proceso de internalización os
motores máis importantes do desenvolvemento.
Implicacións educativas
- O persoal educativo debe asumir o rol de mediador sociocultural, organizando e xestionando a súa aula de xeito que se potencien as interaccións, se creen expectativas e se xere un clima de confianza e seguridade.
- A aprendizaxe prodúcese fundamentalmente en situacións colectivas que favorezan condutas de imitación, diálogo e cooperación. A interacción cos iguais, no contexto da escola, facilita a aprendizaxe porque presenta conflitos -socioafectivos e/ou cognitivos- que haberá que resolver.
- Importancia dos procesos de "internalización". O que o neno aprende en situación colectiva debe ser internalizado. Tendo en conta as idades e capacidades das nenas e nenos no primeiro ciclo da educación infantil, debe favorecerse o movemento nas súas distintas vertentes, prestando especial atención ás principais competencias motoras adquiridas neste ciclo educativo –o desprazamento e a pinza-, que lle abrirán a/o nena/o as portas da autonomía
- "O único bo ensino é o que se adianta ao desenvolvemento", por iso a actividade educativa debe planificarse para ser realizada na zona que se sitúa entre o que o neno xa é capaz de facer so e aquilo no que precisa axuda para poder realizado. Neste senso o/a educador/a debe determinar a "zona do desenvolvemento próximo" na que se atopa a/o nena/o e decidir, en relación a ese nivel, os obxectivos que se pretenden lograr no proceso de ensino-aprendizaxe. Así, as/os profesionais que desenvolven o seu traballo no primeiro ciclo da educación infantil deberán deseñar proxectos de intervención coherentes, cun ambiente ben estruturado, para permitir unha acción educativa dirixida a desenvolver as potencialidades sensoriomotrices, intelectuais, sociais, afectivas e lingüísticas das nenas e nenos.
- Deben propiciarse as actividades de xogo, tendo en conta que é a actividade que dá unha mellor resposta ao desenvolvemento das nenas e nenos.
- A avaliación desenvolverase a partir de situacións interactivas das persoas avaliadoras e avaliadas en torno a unha tarefa dada.
Achegamos o enlace dun pequeno documental da Universidade Virtual do Estado de São Paulo no que se abordan os conceptos clave da teoría de Vigotsky:
Ningún comentario:
Publicar un comentario